Wolne płodowe DNA - przełom w diagnostyce prenatalnej?

Od pewnego czasu na rynku medycznym oferowane są komercyjne testy oceniające tzw. wolne płodowe DNA obecne we krwi matki (z ang. cell free fetal DNA; cffDNA). W swoim czasie, pojawienie się badań pozwalających na ocenę cffDNA stanowiło rewolucję w świecie położnictwa i ginekologii. W poniższym tekście przedstawione zostały najważniejsze informacje dotyczące tej tematyki.

Na czym polegają testy cffDNA?

Badania cffDNA z perspektywy pacjentki wyglądają identycznie jak okresowe badania morfologii krwi w trakcie ciąży. Pobrana próbka krwi matki w specjalnie przygotowywanych probówkach jest wysyłana do laboratorium genetycznego. Specjaliści z wykorzystaniem nowoczesnych technik cytogenetycznych izolują DNA płodu obecne we krwi matki i oceniają materiał genetyczny pod kątem liczby chromosomów, płci oraz innych nieprawidłowości (w zależności od rodzaju wybranego testu). Płodowe DNA we krwi matki pochodzi z komórek trofoblastu (czyli ze struktur, które w przyszłości będą tworzyć łożysko) ulegających apoptozie, czyli zaprogramowanej „śmierci komórkowej”. Oznacza to, iż w ramach prawidłowego rozwoju łożyska dochodzi do jego ciągłej przebudowy, część komórek, które spełniły swoją funkcję dla rozwoju płodu obumiera, uwalnia swoją zawartość, a ta dostaje się do krwiobiegu matki. Dzięki nowoczesnym technikom laboratoryjnym mamy możliwość izolacji tego materiału i jego oceny.

Jaką dokładność mają testy cffDNA?

Ze względu na ciągłe prace nad wdrożeniem testów cffDNA to praktyki klinicznej, doniesienia naukowe związane z analizą dokładności przynoszą odmienne rezultaty. Według meta-analizy z 2015 roku pod kierunkiem prof. Kyprosa Nicolaidesa wartość diagnostyczna dla konkretnych aberracji chromosomomowych przedstawia się następująco:

• Trisomii 21 (z. Down’a) 99,2% z odsetkiem wyników fałszywie dodatnich (FPR) 0,09%
• Trisomii 18 (z. Edwards’a) 96,3% z FPR 0,13%
• Trisomii 13 (z. Patau’a) 91,0% z FPR 0,13%
• Monosomii X (z. Turner’a) 90,3% z FPR 0,23%
• Aneuploidii chromosomów płciowych 93,0% z FPR 0,14%
• Detekcja Trisomii 21 w ciążach bliźniaczych 93,7% z FPR 0,23%

Czy warto wykonać takie badanie?

Testy wykorzystujące techniki oceniające cffDNA stają się coraz bardziej dokładne i popularne. Mimo wysokiej skuteczności oraz perspektyw na ciągłe doskonalenie nie należą do obowiązkowych badań w trakcie ciąży i nie zastępują dotychczasowych metod diagnostyki wad genetycznych w trakcie ciąży, tj. USG w I trymestrze z testem podwójnym („test PAPP-A”). Badania metodą USG pozostają podstawową techniką badań na tym etapie ciąży, a chęć wykonania testu cffDNA nie powinna wykluczać wykonania dokładnego badania USG. Należy pamiętać, że testy cffDNA wykrywają jedynie małą część nieprawidłowości genetycznych, a nie wykluczają izolowanych wad genetycznych takich jak rozszczep podniebienia czy kręgosłupa. Dlatego badania cffDNA powinny być rozpatrywane jako dodatkowa, aczkolwiek bardzo dokładna metoda diagnotyczna.

W jakich sytuacjach można rozważyć wykonanie tych testów?

W praktyce klinicznej testy cffDNA mogą być rozważone w sytuacjach, kiedy obliczone ryzyko aberracji chromosomowych jest pośrednie/ wysokie, a pacjentka za wszelką chce uniknąć badań inwazyjnych (biopsja kosmówki/ amniopunkcja). Ujemny wynik równoznaczny z niskim ryzykiem aberracji chromosomowej z dużym prawdopodobieństwem pozwala przypuszczać, że dany płód ma prawidłowy materiał genetyczny. W tym miejscu należy bardzo mocno podkreślić, że testy cffDNA mimo swoich zalet nie mogą zastąpić badań inwazyjnych, które jako jedyne są metodami diagnostycznymi pozwalającymi na potwierdzenie/ wykluczenie wad genetycznych, a ich wyniki są rozstrzygające. Przykładem potwierdzającym powyższe twierdzenie są przypadki wyników fałszywie ujemnych, tj. urodzeń noworodków z zespołem Down’a, które miały wykonane testy cffDNA wskazujące na niskie ryzyko wad genetycznych.

Obecnie coraz większa liczba pacjentek decyduje się na wykonywanie testów cffDNA mimo prawidłowych wyników przesiewowych badań ultrasonograficznych w połączeniu z testami biochemicznymi. Takie postępowanie może zapewnić jeszcze większy komfort psychiczny zaniepokojonej przyszłej mamie. Prawidłowe wyniki testów podstawowych (test złożony) jak i dodatkowych (cffDNA) z dużym prawdopodobieństwem pozwalają twierdzić, iż dany płód ma prawidłowy materiał genetyczny.

Podsumowanie

Udowodnienie obecności materiału genetycznego płodu we krwi matki otworzyło nowe perspektywy w sferze nieinwazyjnej diagnostyki prenatalnej. Liczne badania mające na celu zwiększenie dokładności owych testów stwarzają obietnicę, że lista wad genetycznych, które mogą wykryć będzie coraz dłuższa, a testy staną się doskonałym uzupełnieniem ultrasonograficznych badań przesiewowych w trakcie ciąży. Uzupełnieniem, ponieważ nie wszystkie nieprawidłowości u płodów mają podłoże genetyczne i niektóre z nich mogą mieć poważne wady mimo prawidłowego DNA.